Historia
| Początek wojny i utworzenie Generalnego Gubernatorstwa |
|
Wybuch II Wojny Światowej i kampania wrześniowa
1 września 1939 r. bez wypowiedzenia wojny i ogłoszenia mobilizacji, wojska niemieckie zgodnie z planem Fall Weiss, napadły na Polskę. Atak był wspomagany zorganizowanymi nalotami bombowymi Luftwaffe na większość miast polskich, węzłów kolejowych i obiektów przemysłowych. W Kronice Szkoły Podstawowej nr 2 zachował się zapis: Wojna wybuchła dnia 1 września 1939 r. W naszej okolicy słychać tylko było warkot przelatujących samolotów i huk pękających bomb. Wojsk żadnych nie było, nie ma tu dróg bitych tylko polne, niewygodne dla aut. Już 3 września Tarnów i okolica znalazły się w zasięgu działań wojennych. Miasto i Fabryka Związków Azotowych w Mościcach zostały zbombardowane przez niemieckie samoloty. Żołnierze ziemi tarnowskiej zostali zmobilizowani w 16 pułku piechoty, który wchodził w skład 6 dywizji piechoty dowodzonej przez gen. bryg. Bernarda Monda. Dywizja ta miała za zadanie utrzymać swe główne pozycje obronne na Śląsku pod Pszczyną, jednakże w wyniku natarcia niemieckiej 5 dywizji pancernej, już 2 września Pszczyna padła. Katastrofa ta spowodowała powzięcie przez dowódcę armii "Kraków" gen. Antoniego Szylinga decyzji odwrotu ze Śląska i skupienia sił bliżej Krakowa. Armia cofała się wzdłuż górnej Wisły, walcząc uporczywie aż po San. Działaniom wojennym na wszystkich frontach towarzyszyła również panika wśród ludności cywilnej, która masowo uciekała z miast i wsi w kierunku wschodniej granicy Polski. W Szynwałdzie również zaczęli pojawiać się żołnierze i uciekinierzy. Ks. Kyrcz ogłosił apel pułkownika Romana Umiastowskiego podany przez radio z Warszawy, by każdy mężczyzna zdolny do służby wojskowej uchodził przed frontem na wschód, bo tam tworzy się linia obrony. Wioskę opuścili niemal wszyscy młodzi mężczyźni. Jednak sprawy potoczyły się odmiennie niż przewidywano i po kilku miesiącach ludzie zaczęli z powrotem wracać do swoich domów. Część żołnierzy dostała się do niewoli niemieckiej lub sowieckiej, niektórzy uciekli do Rumunii lub na Węgry, reszta powróciła do wsi. 7 września w godzinach południowych pierwsze oddziały niemieckie wkroczyły do Tarnowa, natomiast do Szynwałdu Niemcy wjechali również w tym samym dniu ok. godz. 16 w kolumnach zmotoryzowanych od strony Ryglic. Walk we wsi nie było, gdyż nie przebiega tu żadna główna droga. 17 września 1939 r. nastąpił ze wschodu najazd armii czerwonej. Polska broniła się 35 dni, jednak kampania wrześniowa była przegrana. W wyniku agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę terytorium państwowe Rzeczypospolitej zostało traktatem z 28 września 1939 r. wbrew prawu międzynarodowemu podzielone między Niemcy i ZSRR.
Ulotka z września 1939 r. o formowaniu się Armii Polskiej we Francji i obietnicach zakończenia wojny
Początkowo władzę na zajętych terenach sprawował Wehrmacht poprzez komendy polowe garnizonowe i komendy miast. Głównym zadaniem komend było utrzymanie porządku na podległym obszarze oraz organizacja życia społeczno-gospodarczego w oparciu o nowe ustawy i zarządzenia. Hitlerowcy nie byli w stanie obsadzić swoimi ludźmi administracji gminnej, dlatego pozostawili na stanowiskach większość przedwojennych wójtów i urzędników. Utrzymali również prawie wszystkich sołtysów, natomiast znieśli rady gminne, w ich miejsce wprowadzając odbywane w stolicach gmin sesje sołtysów. Wójtem gminy Ryglice był zatem dalej Jan Wirtel, natomiast stanowisko sołtysa w Szynwałdzie przez całą okupację pełnił Józef Galus. Jego pomocnikami byli: Stanisław Stasior, Franciszek Robak, Stanisław Micek, a po śmierci Stasiora - Franciszek Stańczyk. Agronomem był Wojciech Mącior, po jego śmierci Stanisław Micek. Doradzał również ks. proboszcz Kyrcz, u którego na plebanii odbywały się najważniejsze narady. Bycie sołtysem w czasie wojny nie należało do łatwych zadań. Osobiście odpowiadał on bowiem za spokój i porządek w gromadzie, a także za pełnienie przez mieszkańców sołectwa wprowadzonych przez okupanta trzech rodzajów straży: kościelnej, obywatelskiej i strażackiej. Pilnował wywiązywania się chłopów z narzuconych kontyngentów, wyznaczał ludzi wysyłanych na roboty przymusowe. Na nim spoczywał obowiązek rozlokowania we wsi przesiedleńców z terenów wcielonych do Rzeszy. Aby jakoś pomóc ludziom sołtys i rada fałszowali dane dotyczące wielkości gospodarstw, ilości zwierząt czy wysokości zbiorów. Pieczęć sołtysa Józefa Galusa 'Gromada Szynwałd - Sołtys - Gmina Ryglice' Utworzenie Generalnego Gubernatorstwa
26 października 1939 r. generalny gubernator Hans Frank proklamował utworzenie Generalnego Gubernatorstwa na okupowanych terenach polskich. GG zostało początkowo podzielone na 4 okręgi tzw. dystrykty, później dołączono jeszcze dystrykt galicyjski. W skład dystryktu krakowskiego wchodził tzw. "Kreishauptmannschaft Tarnów", obejmujący trzy przedwojenne powiaty: brzeski, dąbrowski i tarnowski. W jego skład wchodziły: 4 dawne gminy miejskie (Brzesko, Dąbrowa, Tuchów, Żabno), jedna gmina jednostkowa (Mościce), 28 gmin zbiorowych, w tym Ryglice oraz 302 gromady, a wśród nich Szynwałd. Siedzibą władz okupacyjnych Generalnego Gubernatorstwa został Kraków, językiem urzędowym stał się język niemiecki. Równocześnie wydano rozporządzenia dotyczące stosunku do pracy, wprowadzając dla ludności polskiej obowiązek pracy (w wieku od 18 do 60 lat), a dla ludności żydowskiej przymus pracy (w wieku od 14 do 60 lat). Nad stosowaniem się do zarządzeń niemieckich czuwał szeroko rozbudowany aparat policyjny. Cały powiat tarnowski pozostawał w zasięgu nadzoru placówki policji bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei) z siedzibą w Tarnowie. Policja i żandarmeria przeprowadzały łapanki na roboty przymusowe do Rzeszy, ściągały obowiązkowe kontyngenty żywnościowe, wykonywały egzekucje, przeprowadzały także akcje wymierzone w ruch oporu. Jedną z form egzekwowania zasady odpowiedzialności zbiorowej były pacyfikacje wsi, polegające na mordowaniu ludzi na miejscu i paleniu zabudowań, połączone często z innymi formami przemocy. Polskie gazety zostały zlikwidowane, zastąpiły je gazety niemieckie wydawane w języku polskim, niemieckim, ukraińskim oraz hebrajskim. W lutym 1940 r. ukazało się ogłoszenie nakazujące oddanie wszystkich aparatów radiowych. Za nierespektowanie zarządzenia lub umyślne uszkodzenie sprzętu radiowego podlegającego konfiskacie, groziła kara ciężkiego więzienia.
Poczta - W Kronice Agencji Pocztowej w Szynwałdzie jest zapis, że była ona nieczynna od 4 września 1939 r. do 16 lipca 1945 r. Zaraz po wybuchu wojny ówczesny kierownik Franciszek Antosz spakował wszystkie dokumenty i kasę pancerną na wóz i wraz z kilkoma innymi mieszkańcami pojechali na wschód. Antosz wkrótce wrócił się z powrotem, reszta jednak pojechała dalej. Minęli Lwów i dotarli aż do miejscowości Zaleszczyki na Ukrainie, skąd droga prowadziła już do granicy z Rumunią. Tam jednak zostali zatrzymani przez Rosjan, którzy chcieli ich rozstrzelać. Spędzili 2 tygodnie w Czortkowie i zostali w końcu wypuszczeni. Przy przekraczaniu Sanu zostali ostrzelani, jednak w nocy jakiś miejscowy przeprowadził ich przez rzekę i po 7 tygodniach wrócili do Szynwałdu. W trakcie licznych kontroli Rosjanie sprawdzali czy ktoś ma zniszczone ręce, co znaczyło że pracuje fizycznie i takie osoby puszczali wolno. Ewakuacja poczty w Szynwałdzie - w drodze na wschód Postój w Gródku Jagiellońskim k. Lwowa Znaczki pocztowe używane w Generalnym Gubernatorstwie
Waluta - Wszystkie polskie banknoty przedwojenne, przestały być środkiem płatniczym z dniem 20 maja 1940 r. w zamian wprowadzono do obiegu okupacyjne złotówki w dwóch emisjach: Emisja I - z datą 1 marca 1940 r. dotyczyła nominałów 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 i 500 złotych. Emisja II - z datą 1 sierpnia 1941 r. dotyczyła nominałów 1, 2, 5, 50 i 100 złotych. Złotówki okupacyjne Banku Emisyjnego straciły ważność 10 stycznia 1945 roku na mocy dekretu PKWN. Władze Polski Ludowej wymieniały je na nowe pieniądze w stosunku 1:1, ale tylko w ilości 500 zł na osobę. Karta rozpoznawcza - Kennkarte - W październiku 1941 r. wprowadzone zostały karty rozpoznawcze, obowiązkowe dla wszystkich osób, które skończyły 15 lat, o ile nie były obywatelami niemieckimi lub cudzoziemcami. Przez pierwsze dwa lata okupacji dopuszczalne było legitymowanie się przedwojennymi dowodami osobistymi. Cała akcja wymiany dokumentów trwała do 1 kwietnia 1943. Fotografie mieszkańców Szynwałdu wykonane do kart rozpoznawczych
Kontyngenty - Zgodnie z założeniami polityki gospodarczej okupanta Generalne Gubernatorstwo stać się miało obszarem intensywnej produkcji rolnej, która zapewniłyby Rzeszy niezależność żywieniową. W drugiej połowie 1940 r. wprowadzony został system kontyngentów, obejmujący wszystkie gospodarstwa rolne, i nakładający na ludność wiejską obowiązek oddawania wyznaczonej ilości zboża, siana, słomy, ziemniaków, drobiu, zwierząt hodowlanych, mleka. Wysokość dostaw przymusowych wciąż wzrastała, przekraczając często możliwości produkcyjne poszczególnych gospodarstw, natomiast ekwiwalent za dostawy nie pokrywał nawet kosztów produkcji. Czasem zamiast pieniędzy ludzie dostawali bony na różne towary i na wódkę, ponieważ nałogowe rozpicie Polaków stanowiło jeden z celów polityki okupanta. Kontyngenty ściągane były siłą, za ich niedostarczenie w terminie stosowano surowe kary i różnorakie represje, włącznie z karą śmierci.
Wymiar kontyngentów ziemniaków w gminie Ryglice wg stanu na 28 września 1944 r. Z zamieszczonych w tabeli danych wynika, że każdy hektar uprawy ziemniaka obciążały 3 tony kontyngentu.
Źródło: Hebda Jan, Jest taka wieś, Zarys dziejów Zalasowej, Tarnów 2002 Niemcy wprowadzili również absolutny zakaz uboju zwierząt hodowlanych, każda sztuka bydła i trzody chlewnej była kolczykowana a koniom wypalano znaki na skórze. Kolczykowane bydło podzielono na klasy, z których III i IV szły na rzeź. Za złamanie zakazu uboju groziły surowe kary. Ludzie jednak podrabiali kolczyki, lub przenosili je z uszu dorosłych świń na prosięta, a z krów na cielęta. Tą drogą wygospodarowywano sztuki na ubój. Czasami Niemcy wpadali do wsi i zabierali wszystkie napotkane zwierzęta, więc ludzie musieli uciekać z bydłem i końmi do lasu. Na przełomie 1942/43 roku w Tarnowie zapanowała straszna bieda, ludzie chodzili na wieś po prośbie bo nie mieli co jeść. Rozwinął się wtedy nielegalny handel tzw. 'pasek'. Nasiliły się również kradzieże zwierząt i wszelkich płodów rolnych. Wydano również nakaz zwiezienia wszystkich żaren ze wsi w jedno miejsce, gdyż hitlerowcy chcieli utrzymać pełną kontrolę nad gospodarowaniem zapasami zboża. Folwark w Szynwałdzie został zajęty przez wojsko. We dworze zawsze było co najmniej trzech żołnierzy, którzy pilnowali produkcji. Uprawiano zboże, ziemniaki i dużo warzyw, wszystko z przeznaczeniem dla wojska. Dzięki temu wielu ludzi znalazło zatrudnienie przy pracy we dworze i uniknęło wyjazdu na roboty do Niemiec.
Znaczki premiowe GG - Władze okupacyjne przejęły cały majątek Rzeczypospolitej, w tym także monopole oddając je pod kontrolę Generalnej Dyrekcji Monopoli GG. Na przełomie 1939/40 r. wprowadzona została reglamentacja różnych produktów, gdyż cała produkcja przeznaczana była niemal całkowicie na potrzeby gospodarki wojennej.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
